Η Ηλεία του μεσοπολέμου –σε αντίθεση με τη σημερινή- έχει να επιδείξει αξιόλογη πνευματική κίνηση[1]. Εκδίδονταν εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία, και λειτουργούσαν κάποιοι φιλολογικοί όμιλοι.
Το 1933 εκδόθηκε το πρώτο φιλολογικό ημερολόγιο στον Πύργο από το βιβλιοχαρτοπωλείο Καπογιάννη.
Η οικογένεια Καπογιάννη έχει τις ρίζες της στο χωριό Δούκα της Ηλείας, όπου υπάρχουν ερείπια της κατοικίας της. Ο Ιωάννης Ευθυμίου ή Καπογιάννης ήταν αγωνιστής του 1821. Περί τα μέσα του 19ου αιώνα ο έγγονός του Ανδρέας Καπογιάννης μετοίκησε σε νεαρή ηλικία μαζί με τους γονείς του στον Πύργο, όπου ίδρυσε στην πόλη αυτή το πρώτο βιβλιοπωλείο. Μετά τον θάνατό του ανέλαβαν το κατάστημα η σύζυγός του Μαρίκα (το γένος Αγγελοπούλου) και τα παιδιά του Θεανώ και Αύγουστος.
Η Θεανώ (1905-1995) εργάστηκε παράλληλα και ως δακτυλογράφος αναλαμβάνοντας σχετικές εργασίες δικηγόρων, συμβολαιογράφων και ιδιωτών. Είχε πνευματικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, μάλιστα έγινε μέλος του ΚΚΕ με εισήγηση του Νίκου Πλουμπίδη, ο οποίος είχε φοιτήσει στο μονοτάξιο Διδασκαλείο του Πύργου (1923-1924) και ίσως από τότε την είχε γνωρίσει. Ο Αύγουστος (1913-1995) έδειξε κι αυτός νωρίς πνευματικά ενδιαφέροντα και δραστηριοποιήθηκε στον πνευ-ματικό χώρο του Πύργου από τη δεκαετία του ’30. Διετέλεσε μέλος του Συλλόγου Γραμμάτων και Τεχνών (1937) που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του νεαρού λογοτέχνη Τάκη Δόξα και έδωσε διαλέξεις. Εισήλθε νεότατος στη δημοσιογραφία και εργάστηκε στις ντόπιες εφημερίδες «Κήρυξ» του Γεωργίου Θ. Τζένου και «Πατρίς» του Λεων. Βαρουξή. Μεταπολεμικά (1945) ίδρυσε και διεύθυνε την εβδομαδιαία εφημερίδα «Aυγή», την έκδοση της οποίας, μετά τον θάνατό του, συνέχισαν οι γιοι του Αντρέας και Πάνος μέχρι το τέλος του 2016. Εξέδωσε τη συλλογή αφηγημάτων Σκόρπια φύλλα (1943), και τα πατριδογραφήματα Πύργος της Ηλείας(1970) και Οδηγός της πόλεως Πύργου (1970).
Τα δύο αδέλφια που προαναφέραμε πήραν το 1933 μια πρωτοβουλία τολμηρή για τα τότε δεδομένα: να εκδώσουν ένα ετήσιο ημερολόγιο στον Πύργο. Έτσι, το Βιβλιοχαρτοπωλείο Καπογιάννη εξέδωσε από το 1933 έως το 1936 τέσσερις τόμους σε μικρό σχήμα (16ο) ως ακολούθως:
Τόμος Α΄: Φιλολογικό Ημερολόγιο «Αυγή» 1933, Πύργος – Ηλείας. Έκδοση Βιβλιοχαρτοπωλείου Καπογιάννη. Σκίτσο εξωφύλλου Πάνου Βαγγελάτου. Σελ.102+40 χ.α.
Στην τελευταία χ.α. σελ.: Τύποις Νώτη Χ. Φούφα, Αμαλιάς.
Τόμος Β΄: Φιλολογικόν Ημερολόγιον «Αυγή» 1934. Έτος δεύτερον. Έκδοσις Βιβλιοχαρτοπωλείου Καπογιάννη, εν Πύργω. Σελ. 118+42 χ.α.
Στη σ. 2: Τύποις Χαρ. Κ. Ροδάκη, Νικηταρά 1γ –Αθήναι.
Τόμος Γ΄: Φιλολογικόν Ημερολόγιον «Αυγή» 1935. Έκδοσις Βιβλιοχαρτοπωλείου Καπογιάννη, εν Πύργω. Σελ. 120+40 χ.α.
Στην 1ησελ. του εξωφύλλου: Σκίτσο Ι. Σπηλιοπούλου.
Στη σ. 2: Τυπογραφείον Γ. Ηλιοπούλου και Κωνσταντινοπούλου, εν Πύργω (Ηλείας).
Τόμος Δ΄: Φιλολογικόν Ημερολόγιον «Αυγή» 1936. Εν Πύργω. Έκδοσις Βιβλιοχαρτοπωλείου Αφών Καπογιάννη, Έτος Δ΄. Σελ. 123+37 χ.α.
Στη σ. 2: Τυπογραφείον εφημερίδος «Κήρυξ» Γεωργ. Θ. Τζένου εν Πύργω. Στην 1η σελ. του εξωφύλου: Κ. ΑΝΣ
Οι 40 περίπου σελίδες χωρίς αρίθμηση, που ακολουθούσαν την κυρίως ύλη κάθε τόμου, περιελάμβαναν ποικίλες διαφημίσεις (εταιρειών, βιομηχανιών, εμπορικών καταστημάτων, επιστημόνων, βιβλίων, εφημερίδων κ.λπ.). Οι διαφημίσεις αυτές ήταν απαραίτητες προκειμένου να καλύψουν τα έξοδα της έκδοσης, γιατί είναι αμφίβολο αν επαρκούσαν οι εισπράξεις από τις πωλήσεις των τόμων, και δεν αφορούσαν μόνο την Ηλεία, αλλά και άλλες πελοποννησιακές περιοχές (Αχαΐα και Μεσσηνία). Σήμερα, βέβαια, δεν έχουν οικονομικό ενδιαφέρον, ωστόσο αποτελούν πολύτιμο υλικό για τους ερευνητές της οικονομικής ιστορίας και της πνευματικής ζωής.
Πληροφορίες για τον αριθμό των αντιτύπων που εκδίδονταν και για τον μηχανισμό της πώλησής τους δεν διαθέτουμε. Επίσης, δεν γνωρίζουμε αν υπήρχαν και δωρητές, αφού πουθενά δεν αναφέρονται.
Όσον αφορά στη «στρατολόγηση» των συνεργατών, φαίνεται ότι επέδειξε δραστηριότητα η μεγαλύτερη από τον αδελφό της σε ηλικία Θεανώ Καπογιάννη βοηθούμενη ίσως από Ηλείους λογίους του Πύργου και της Αθήνας. Είναι, πάντως εντυπωσιακή η συνεργασία συγγραφέων της Αθήνας (Ντόλης Νίκβας Ναπολέων Λαπαθιώτης, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Κατίνα Παΐζη, Παύλος Νιρβάνας, Τεύκρος Ανθίας, Ρίτα Ν. Μπούμη, Σωτήρης Σκίπης, Φώτος Γιοφύλλης, Στέφανος Δάφνης, Αιμιλία Δάφνη, Μιχ. Χανούσης, Χρ. Πύρπασσος, Καίσαρ Εμμανουήλ, Άγγελος Τερζάκης, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Αδαμάντιος Παπαδήμας κ.ά.) και άλλων περιοχών (λ.χ. της Μεσσηνίας[2]), με την αποστολή ποιημάτων, διηγημάτων και άλλων κειμένων. Μάλιστα στα άρθρα τους δημοσιεύονται και φωτογραφίες τους, από τις οποίες κάποιες ίσως είναι άγνωστες από άλλη πηγή. Πρέπει, ωστόσο, ν’ αποτελέσει αντικείμενο έρευνας για να διαπιστωθεί αν τα κείμενα αυτά είναι όλα πρωτότυπα ή κάποια αναδημοσιεύθηκαν.
Εντυπωσιακή είναι και η συνεργασία των Ηλείων λογίων. Δημοσιεύτηκαν κείμενα των Διον. Κοκκίνου, Θεόδ. Ξύδη, Τάκη Δόξα, Γ. Κουρνούτου, Γιώργου Καρανικολού, Μαρίας Μπότση-Τσαπαλίρα, Βάσου Στεφανόπουλου, Κ. Ζ. Χριστόπουλου, Διάνας Αγγελακοπούλου, Α. Καπογιάννη, Φώτου Πασχαλινού και άλλων.
Τα θέματα που περιλαμβάνονται στους τόμους του ημερολογίου αφορούν κυρίως στη λογοτεχνία (διήγημα, ποίηση, δοκίμιο, θέατρο, μεταφράσεις), αλλά και σε θέματα τοπικού ενδιαφέροντος (Λύκειο Ελληνίδων, προσκοπισμός, ιστορικά σημειώματα για τον Πύργο και το δημοτικό του μέγαρο, το σταφιδικό ινστιτούτο ΑΣΟ).
Στο λιτό προλογικό σημείωμα του Α΄ τόμου (1933) οι εκδότες σημειώνουν: «Εκδίδοντες την ‘Αυγή’ δεν είχαμε άλλο σκοπό, παρά να συμπληρώσουμε μια έλλειψη για τον τόπο μας, χωρίς άλλες αξιώσεις. Η πρώτη μας αυτή προσπάθεια συνάντησε πολλές δυσκολίες, που κατωρθώσαμε να τις παρακάμψουμε με κόπους και έξοδα όχι ευκαταφρόνητα…» (σ. 3). Κρίνοντας τον τελευταίο τόμο του 1936 ο Τάκης Δόξας έγραψε: «Με το διάβασμα της ‘Αυγής’ βλέπουμε την προσπάθεια των εκδοτών να μας δώσουν τη συνεργασία των καλυτέρων, παλιών και νέων, λογοτεχνών και ποιητών, που παρουσιάζουν σήμερα τα ελληνικά γράμματα. Άνθρωποι της τέχνης, οι αδελφοί Καπογιάννη, παρακολουθούν τη σύγχρονή μας φιλολογική κίνηση και μ’ ένα ψυχολογημένο κριτικό αισθητήριο ξέρουν τις δυνατότητες καθενός, ώστε να μην πέσουν σε λάθη, που θα τους ζημιώσουν […]. Γι’ ανθρώπους που βρίσκονται στην επαρχία -την αιώνια ελληνική επαρχία, που υποφέρει από πνευματική ατονία- είναι ένα πνευματικό άθλημα εκείνο, που κατάφεραν οι αδελφοί Καπογιάννη»[3].
Υ π ο σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς
1. Βλ. σχετικά Αθανασίου Θ. Φωτοπούλου, «Ηλείοι συγγραφείς του Μεσοπολέμου», Η Νεοελληνική Λογοτεχνία στον Μεσοπόλεμο. Ιστορική και φιλολογική προσέγγιση. Πρακτικά Συνεδρίου (Πύργος Ηλείας, 14-16 Μαΐου 2010), Πύργος Ηλείας 2012, σσ. 619-635.
2. Αθανασίου Θ. Φωτοπούλου, «Θέματα μεσσηνιακού ενδιαφέροντος στο “Φιλολογικό Ημερολόγιο Αυγή” του Πύργου Ηλείας (1933-1936)», Μεσσηνιακό Ημερολόγιο, τ. Ε΄ (2011), σσ. 23-34.
3. Εφημ. «Νεολόγος» Πατρών, 28.1.1936.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στη Βιβλιοθήκη μας και στο τηλ. 2621030510
