Δεν είναι τυχαίο που κάθε χρόνο η Ελληνική Γλώσσα τιμάται σε παγκόσμια κλίμακα στις 9 Φεβρουαρίου – ημέρα θανάτου του εθνικού ποιητή Διον. Σολωμού. Δεν είναι τυχαίο που μια τέτοια μέρα παγκόσμιας τιμής δεν υπάρχει για πολλές γλώσσες – ένδειξη της σημασίας της Ελληνικής Γλώσσας, η οποία υπερβαίνει τα στενά εθνικά πλαίσια. Δεν θα πούμε τίποτε καινούργιο ή αξιοσημείωτο αν επισημάνουμε την επίδραση που άσκησε η Ελληνική Γλώσσα από την αρχαιότητα ως σήμερα. Όλα αυτά τα ξέρουμε. Όλοι.
Κι όμως. Βαυκαλιζόμαστε για τα “8 εκατομμύρια λήμματα” που αριθμεί ιστορικά η γλώσσα μας – αλλά αδυνατούμε να μάθουμε σωστά μερικές βασικές χρήσεις και τύπους. Περηφανευόμαστε για “τα φώτα που δώσαμε στον κόσμο” – αλλά τα δικά μας τα “φώτα” δεν αρκούν να φωτίσουν ούτε το σπίτι μας… Ετυμολογούμε τις λέξεις άλλων γλωσσών καυχώμενοι και παρρησιαζόμενοι – αλλά τη βαθύτερη διάσταση λέξεων και εννοιών αδυνατούμε έστω και να την προσεγγίσουμε…
Μια πρώτη ανάγνωση του γνωστού αυτού φαινομένου αφορά τη γλωσσική μας παιδεία: το σχολείο έχει αποτύχει, η εκπαίδευση βγάζει πια αμόρφωτους, το γλωσσικό αισθητήριο των παιδιών χάλασε από τη στιγμή που αποδυναμώθηκαν τα Αρχαία, η παγκοσμιοποίηση και η κυριαρχία των Αγγλικών θα μας καταστρέψουν, και πάει λέγοντας. Έχει μια βάση: το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν είναι και το πλέον αξιόπιστο και, βέβαια, σε εποχές παγκοσμιοποίησης, όλες οι μεσαίες και μικρές σε αριθμό ομιλητών γλώσσες υφίστανται πίεση.Τίποτε όμως από αυτά δεν είναι πρωτοφανές: η Ελληνική γλώσσα επιβίωσε (και άνθισε, ακόμη) ως μειοψηφική γλώσσα σε πολυεθνικές αυτοκρατορίες: ρωμαϊκή, οθωμανική, παροικιακός ελληνισμός… Μια δεύτερη ματιά μας φέρνει μπροστά σε μια βαθύτερη διάσταση του προβλήματος: όταν ακόμη και βρετανοί γλωσσολόγοι ανησυχούν για τη φθορά της δικής τους γλώσσας, μήπως ζούμε σε μια εποχή όπου οι γλώσσες γενικά δεν ακμάζουν; Και τι μπορεί να σημαίνει “ακμή” μιας γλώσσας; Μήπως όλη αυτή η “απαξίωση” των (ζωντανών) γλωσσών σχετίζεται και με τη βαθμιαία περιθωριοποίηση των “νεκρών” γλωσσών – αφού οι έδρες Ελληνικών και Λατινικών παγκοσμίως πιέζονται και συρρικνώνονται μέχρις εξαφανίσεως; Τι σημαίνει κάτι τέτοιο και για τη δική μας γλώσσα;
Ίσως εδώ είναι που πρέπει να μπούμε και σε ένα άλλο επίπεδο της συζήτησης: τη λειτουργία της γλώσσας ως φορέα πολιτισμού – και όχι μόνο ως επικοινωνιακού εργαλείου. Η γλώσσα, κάθε γλώσσα, κι ακόμη περισσότερο οι γλώσσες με βάθος χρόνου και ιστορίας στις πλάτες τους, δεν αποτελούν μόνο ένα μέσο αντιμετώπισης της ανάγκης των ανθρώπων να επικοινωνούν μεταξύ τους. Πολύ περισσότερο, φέρουν αποτυπωμένο “γενετικά” το στίγμα των πολιτιστικών αναφορών μέσα από τις οποίες ξεπήδησαν, ζυμώθηκαν και ανδρώθηκαν: είναι ταυτισμένες με τις ανάγκες και τις φωνές των ανθρώπων που τις μίλησαν, με τις αγωνίες και τις αξίες τους, με τις ιστορικές περιπέτειες και τον πολιτισμό τους. Είναι, τελικά, η ίδια η ιστορία του λαού που τις μίλησε και τις μιλά, αφού μια γλώσσα δεν κάνει τίποτε άλλο από το να ανταποκρίνεται στα διλήμματα που θέτει η ζωή των ανθρώπων αυτών.
Φτάνουμε, έτσι, στο πιο σημαντικό στοιχείο καταξίωσης της Ελληνικής γλώσσας: ακόμη κι αν πολλές γλώσσες έχουν βάθος και ιστορία, ακόμη κι αν όλες οι γλώσσες μπορούν να ταυτιστούν με ιστορικές αγωνίες και επιτεύγματα, η Ελληνική είναι μια από τις λίγες που μπόρεσε να αποτυπώσει το σύνθετο πολιτισμικό βίωμα ενός απαιτητικού, ατίθασου, ανήσυχου λαού στις δύσκολες όσο και μαγευτικές ακτές της ανατολικής Μεσογείου – σε ένα περιβάλλον γεμάτο εναλλαγές και προκλήσεις. Είναι μια γλώσσα που εννοιολόγησε αξίες και ιδέες, που κατέγραψε μοναδικά και πρωτότυπα τον κοινωνικό και φιλοσοφικό πολιτισμό της Αρχαίας, της Βυζαντινής, της Νεότερης Ελλάδας. Και γι’ αυτό, προσέφερε μοναδικά εργαλεία σκέψης και κατανόησης του κόσμου και του ανθρώπου όχι μόνο στους χρήστες της, αλλά και σε όσους άντλησαν λεξιλογικό και εννοιολογικό πλούτο από αυτήν.
Ίσως ήρθε η ώρα της, όπως υποδεικνύει ο αδυσώπητος νόμος της φθοράς, να παραχωρήσει τη θέση της σε άλλες, πιο επίκαιρες γλώσσες; Αν θεωρήσουμε ότι ο πολιτισμός του μέλλοντος θα είναι μόνο τεχνικός – τεχνολογικός, ναι: άλλες γλώσσες πλέον μπορούν να τον εκφράσουν με πιο αποδοτικό τρόπο. Αν, όμως, πιστεύουμε ότι ο πολιτισμός οφείλει να παραμείνει (και) ανθρωποκεντρικός, τότε η Ελληνική Γλώσσα – η γλώσσα της τραγωδίας, της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας, η γλώσσα των πιο ανθρώπινων και μύχιων στιγμών της ιστορίας δηλαδή – έχει ακόμη πολλά να δώσει. Όχι ως απολίθωμα· ως ζώσα και λειτουργική παράδοση.
Εδώ έρχεται και η δική μας ευθύνη: είμαστε οι συνεχιστές αυτής της μακράς πορείας μιας γλώσσας που μιλιέται ακόμη “στις ακτές του Ομήρου”, αυτοί που, ανεπίγνωστα μάλλον, κρατάμε στα χέρια μας τον πολύτιμο θησαυρό ενός πολιτισμού που, ακόμη κι αν δεν τον αντιλαμβανόμαστε απλώς ως “φολκλόρ”, τον υιοθετούμε συνήθως αμήχανα σαν την πατρική κληρονομιά που δυσκολευόμαστε να συντηρήσουμε. Εκεί όμως είναι η πρόκληση: να μη μείνουμε στην αυταρέσκεια του κληρονόμου, αλλά να περάσουμε στην αυτογνωσία του συνεχιστή, αυτού που εκτιμά το δώρο, αγαπά την ευθύνη, αναλαμβάνει το βάρος της συνέχειας. Τότε, πέρα από τον στενόμυαλο εγκλεισμό μας σε “εθνικά υπερήφανες” μεγαλοστομίες, θα ανακτήσουμε την “κοσμοπολίτικη” υπερηφάνεια μας, αυτή που μας επέτρεπε στο παρελθόν να επιβαλλόμαστε πολιτισμικά και γλωσσικά στα πιο αφιλόξενα περιβάλλοντα. Και θα μετατρέψουμε τη γλωσσική παγκοσμιοποίηση σε ευκαιρία για την Ελληνική γλώσσα. Όχι επειδή μας το χρωστάνε· αλλά επειδή την αγαπάμε, την τιμούμε, την σεβόμαστε και την εξελίσσουμε: όχι ως βαρύ φορτίο, αλλά ως χαρά και καύχημα που έχουμε τη δυνατότητα να επικοινωνούμε, να κατανοούμε και να στοχαζόμαστε μέσα από ένα τέτοιο “εργαλείο” πολιτισμού και αυτογνωσίας.
Πότε ακμάζει μια γλώσσα; Ίσως είναι θέμα τύχης και συγκυριών. Αλλά ίσως να είναι και θέμα παιδείας, καλλιέργειας και αγάπης των ομιλητών της. Διότι, τι γίνεται με τρόπο ουσιαστικό στον κόσμο μας χωρίς παιδεία, αξίες και αγάπη;
Δ. Πάνος-Φιλόλογος
Κάντε κλικ σε κάθε εικόνα για να δείτε λεπτομέρειες του βιβλίου.
Η γλώσσα ως αξία : Το Παράδειγμα της Ελληνικής (Γεώργιος Μπαμπινιώτης)
Τα κείμενα που απαρτίζουν αυτό το βιβλίο διαπνέονται από μια σταθερή επιστημονική θέση: ότι η γλώσσα, κάθε ανθρώπινη γλώσσα, δεν είναι ούτε πρέπει να θεωρείται απλό όργανο ή εργαλείο η γλώσσα δεν είναι σύνεργο είναι, πρώτα και πάνω απ’ όλα, αξία. Αξία κοινωνική, ηθική, πνευματική και παιδευτική. Αξία εθνική. Αξία που καταξιώνει – ή απαξιώνει – την ύπαρξη του ανθρώπου σε καθοριστικές εκφάνσεις της: στην έκφραση των σκέψεων και των αντιλήψεων του εσωτερικού του κόσμου και της υφής του ως προσώπου στη γλωσσική οργάνωση και ταξινομία του εξωτερικού του κόσμου στην ανάπτυξη ποιοτικών σχέσεων που τον διαφοροποιούν βιολογικά από άλλες μορφές του έμβιου κόσμου.
Ελληνική Γλώσσα : Παρελθόν – Παρόν – Μέλλον (Γεώργιος Μπαμπινιώτης)
«Η ελληνική γλώσσα δεν είναι απλώς μία από τις 2.700 περίπου γλώσσες που μιλούν σήμερα οι άνθρωποι στη γη. […] Μέσα από τον ελληνικό πολιτισμό, εκφρασμένο φυσικά σε ελληνική γλώσσα και με ελληνικές λέξεις, συμβαίνει ώστε κάθε άνθρωπος κάποιας μορφώσεως όπου γης να έχει ακουστά την γλώσσα αυτή. […] Έτσι εξηγείται πώς το επικοινωνιακό και πολιτισμικό γόητρο αυτής της γλώσσας είναι, δυσανάλογα προς την πολιτική, οικονομική και γεωγραφική έκταση και παρουσία της Ελλάδας, σημαντικά υψηλό. […] «Πτυχές από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής γλώσσας και από ποικίλες οπτικές γωνίες αποτελούν το αντικείμενο αυτού του βιβλίου…».
Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας (Νικόλαος Ανδριώτης)
Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης παραδίδει σήμερα στη δημοσιότητα το βιβλίο του αείμνηστου καθηγητή της Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή και για πολλά χρόνια μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Νικολάου Π. Ανδριώτη “Ιστορία της ελληνικής γλώσσας”. Από τα τέσσερα μέρη του έργου τα δύο πρώτα, που αναφέρονται στην αρχαία και στη μεταγενέστερη ιστορία της ελληνικής γλώσσας, είχαν δημοσιευθεί στο συνθετικό έργο “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” της Εκδοτικής Αθηνών (τομ. Γ2, σελ. 566-570 και τομ. Ε΄, σελ. 258-267) και παραχωρήθηκαν στην οικογένεια Ανδριώτη γι’ αυτήν την αναδημοσίευση. Το Ινστιτούτο επιθυμεί να προσθέσει και τις δικές του ευχαριστίες. Το τρίτο τμήμα, της μεσαιωνικής γλώσσας, χρειάστηκε να συντεθεί από σημειώσεις που ο αείμνηστος Ανδριώτης είτε χρησιμοποιούσε κατά τη διδασκαλία του είτε διένεμε στους φοιτητές του. Την εργασία αυτή το Διοικητικό Συμβούλιο την είχε αναθέσει στον άλλοτε επιστημονικό συνεργάτη του Ινστιτούτου και τώρα καθηγητή της Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή κ. Χαράλαμπο Συμεωνίδη, που τον ευχαριστεί και από τη θέση αυτή. Τέλος το τέταρτο μέρος, που αναφέρεται στη νεοελληνική, γλώσσα, η οικογένεια Ανδριώτη το παρέδωσε δακτυλογραφημένο από τον ίδιο το συγγραφέα, ο οποίος το προόριζε για δημοσίευση μαζί με τα άλλα μέρη. Το Ινστιτούτο σεβάστηκε απόλυτα όλα τα κείμενα και, με ελάχιστες παρεμβάσεις σε αβλεψίες, κυρίους τυπογραφικές ή της δακτυλογράφησης, τα αναπαράγει όπως είχαν τυπωθεί ή γραφεί από το συγγραφέα. Οι ορθογραφικές, φωνητικές ή μορφολογικές διαφορές που ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ανάμεσα στις άλλες εκδόσεις μας και στην έκδοση αυτή οφείλονται στην επιθυμία μας να διατηρήσουμε τις επιλογές του συγγραφέα, που ως ετυμολόγος της ελληνικής γλώσσας είχε ασφαλώς την ελευθερία να ασπάζεται κάτι διαφορετικό από τα καθιερωμένα. Για τους ίδιους λόγους κρατήθηκε και το πολυτονικό σύστημα των κειμένων του.
Η σημερινή μας γλώσσα (Εμμανουήλ Κριαράς)
Ένας τόμος-συλλογή από μελετήματα, άρθρα και σημειώματα του δημοτικιστή καθηγητή Εμμ. Κριαρά για το ζήτημα του γραπτού λόγου, που δημοσιεύτηκαν από τις αρχές του 1979 έως σήμερα στον τύπο.
Αντι-επιθέσεις για τη γλώσσα και τον Ελληνισμό (Χάρης Λαμπίδης)
Έναυσμα για τη συγγραφή αυτού του δοκιμίου υπήρξε η πραξικοπηματική επιβολή του μονοτονικού συστήματος γραφής της ελληνικής γλώσσας. Ο συγγραφέας καταδεικνύει με αδιάσειστα στοιχεία τη σκευωρία που εξυφαίνεται για την υπονόμευση όλων των εδραίων αξιών μας και ορθώνει το δικό του ΑΝΤΙ στις επιθέσεις που δέχεται η Γλώσσα, η Παιδεία, ο Ελληνισμός. «Να καταλάβουμε το ποιός είναι αυτός που μας πνίγει και να Αντι-σταθούμε όσο είναι ακόμα καιρός. Γιατί η ασφυξία που θα τυλίξει αυτόν τον τόπο κι εμάς που τον κατοικούμε, όπως το διαισθάνθηκε και ο Άγγελος Σικελιανός, θα είναι ένας πολύ, πολύ οριστικός θάνατος»
Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας (Γεώργιος Μπαμπινιώτης)
Ότι η ελληνική γλώσσα κατέχει ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις 2.700 γλώσσες του κόσμου αποτελεί απλή εμπειρική διαπίστωση. Όσο είναι ορθό ότι, σύμφωνα με τα διδάγματα της γλωσσικής επιστήμης, όλες οι γλώσσες των λαών (οι “φυσικές” ή “εθνικές” λεγόμενες γλώσσες) ως συστήματα επικοινωνίας είναι ισότιμες, άλλο τόσο είναι αληθές ότι ορισμένες γλώσσες που σήκωσαν το βάρος ανεπτυγμένων μορφών πολιτισμού του ανθρώπου γνώρισαν μια καλλιέργεια που τις ξεχωρίζει από τις άλλες. Κατεξοχήν καλλιεργημένη γλώσσα είναι η Ελληνική, αφού σμιλεύθηκε επί 30 και πλέον αιώνες στην έκφραση λεπτών εννοιών της φιλοσοφίας και της επιστήμης, αδρών εννοιών του πολιτικού λόγου και των πολιτειακών θεσμών, σύνθετων εννοιών του ευαγγελικού λόγου και της πατερικής θεολογίας, καθώς και βαθιών στοχαστικών εννοιών του αρχαίου δράματος, της πεζογραφίας και της ποίησης. Η παρατήρηση του Οδυσσέα Ελύτη (στην ομιλία του κατά την τελετή όπου του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας τον Δεκέμβριο του 1979) ότι “στο μάκρος είκοσι πέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μη γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Να τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει”, εξηγεί, από την πλευρά του δημιουργού, την προνομιακή θέση της Ελληνικής ανάμεσα στις γλώσσες του κόσμου.
Ιστορία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Henri Tonnet)
Το βιβλίο αυτό του καθηγητή Henri Tonnet αποτελεί μια ευσύνοπτη Εισαγωγή στην Ιστορία της νεοελληνικής γλώσσας. Ο συγγραφέας εξετάζει με βαθιά γνώση των πηγών τους σημαντικότερους σταθμούς στην εξελικτική πορεία της νεοελληνικής, η οποία διαμορφώθηκε σε μια μακρά χρονική περίοδο που αρχίζει γύρω στον 2ο μ.Χ. αιώνα και τελειώνει με τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους. Τα εισαγωγικά κεφάλαια για την Ιστορία της ελληνικής γραφής και τα γνωρίσματα της αρχαίας γλώσσας βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε η Ελληνιστική Κοινή και με τη σειρά της η βυζαντινή και η νεοελληνική γλώσσα, με αποκορύφωμα το γλωσσικό ζήτημα. Η πραγμάτευση των επιμέρους περιόδων γίνεται ιδιαίτερα ελκυστική με την παράθεση αντιπροσωπευτικών κειμένων τα οποία ερευνώνται από φωνητική – φωνολογική, μορφολογική, συντακτική και λεξιλογική άποψη.
Ιστορική μορφολογία της Ελληνικής Γλώσσας (P. Chantraine)
Αυτό το εγχειρίδιο έχει ως στόχο να δώσει στους σπουδαστές, σε ό,τι αφορά την ελληνική γλώσσα, την ίδια βοήθεια, που έχουν για τη λατινική από την “Morphologie historique du latin” του Μ. Ernout της ίδιας σειράς βιβλίων. Προσπαθήσαμε, λοιπόν, να δώσουμε μια ιδέα της εξέλιξης των γλωσσικών γεγονότων από την ομηρική γλώσσα μέχρι και τη γλώσσα της Καινής Διαθήκης, με σύγχρονη αναφορά στις σημαντικότερες διαλεκτικές ιδιοτυπίες και δείχνοντας με συντομία, κάθε φορά που υπήρχε η κατάλληλη ευκαιρία, πως εξακολούθησε στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα η εξέλιξη των παλιών φαινομένων. Πραγματικά, η ελληνική γλώσσα παρουσιάζει συνέχεια, που αξίζει να τη νιώσουμε.Ο M. Michel Lejeune είχε, για μια ακόμη φορά, την καλοσύνη να διαβάσει τα δοκίμια αυτού του βιβλίου. Οι παρατηρήσεις του με βοήθησαν να το κάνω πιο σαφές και συγκεκριμένο. Τον ευχαριστώ γι’ αυτό θερμά.
Η Γλώσσα των Ελλήνων (Συλλογικό έργο)
Η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας (Συλλογικό έργο)
Ορίζοντες της Ελληνικής Γλώσσας: Μεγαλοσύνη του πνεύματος (Αλέξανδρος Τζένος)
Γλώσσα η Ελληνική (Βασίλης Λιαπής)
Οι Έλληνες, από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα, την Ελληνική, κληρονομιά και συνάμα κατάκτηση μοναδική και αξετίμητη. Ενιαία και αδιάσπαστη μέσα στους αιώνες η γλώσσα μας άντεξε στους ιστορικούς κλυδωνισμούς και μέσα απ’ όλα τα πολύτιμα φίλτρα της εθνικής περιπέτειας στάθηκε πάντοτε το μόνο αποτελεσματικό όπλο για τη συνέχεια της εθνικής μας ταυτότητας, τη συνέχεια της εθνικής μας συνείδησης.
Η Ελληνική Γλώσσα μας (Παντελεήμων Μητροπολίτης Κορίνθου)
Το Μεγαλείο και η Τραγωδία της Αθάνατης Ελληνικής Γλώσσας (Γιάννης Παυλάκης)
Η μακρόχρονη θητεία του στη διδασκαλία της γλώσσας μας τον έχει οδηγήσει σε άμεση γνώση των προβλημάτων που εμφανίζει, στην πράξη, η χρήση της . Με αυτά τα εφόδια ο Γιάννης Παυλάκης, αγωνιστής φιλόλογος και στέλεχος της μαχόμενης εκπαίδευσης, ανέλαβε να συγκεντρώσει στο παρόν βιβλίο βασικές πληροφορίες για την ορθή χρήση της σύγχρονης Ελληνικής και οδηγίες για την αξιοποίηση του πλούτου της. Στο ίδιο βιβλίο συγκεντρώνει και μερικά γενικότερα δημοσιεύματά του για την ελληνική γλώσσα. Πρέπει να διαβάσει κανείς το κείμενο του εκλεκτού φιλολόγου, όχι μόνο για να διδαχθεί για διάφορα γλωσσικά προβλήματα αλλά και για να αναβαπτισθεί στο ιερό πάθος και το σεβασμό που τρέφει ο Γ. Παυλάκης για τη γλώσσα.
Πώς η Ελληνική γονιμοποίησε τον Ευρωπαϊκό Λόγο (Άννα Τζιροπούλου – Ευσταθίου)
